A- A+

SKĄD POCHODZĄ ROMOWIE?

LEKCJA 1: ROMOWIE: POCHODZENIE, TOŻSAMOŚĆ, PODZIAŁY WEWNĘTRZNE

LEKCJA 1: ROMOWIE: POCHODZENIE, TOŻSAMOŚĆ, PODZIAŁY WEWNĘTRZNE

SKĄD POCHODZĄ ROMOWIE?

Na podstawie analiz historyczno-lingwistycznych można stwierdzić, że przodkowie współczesnych Romów wywodzą się z Indii. Na temat tej romskiej prehistorii niewiele jednak wiadomo. Brakuje źródeł historycznych, zaś w przypadku tych, które istnieją, nie ma pewności, czy mówią o przodkach dzisiejszych Romów, czy też o innych grupach, które z dzisiejszego punktu widzenia skłonni jesteśmy z Romami utożsamiać. Dlatego głównym źródłem naszej wiedzy o najdawniejszych dziejach Romów jest lingwistyka historyczna. Badając wpływy różnych języków w języku romskim możemy z pewnym przybliżeniem określić czas i kierunki migracji jego użytkowników. Co do innych źródeł wymagana jest daleko posunięta ostrożność, gdyż były one tworzone wyłącznie przez nie-Romów, przedstawiających romska historię z ich punktu widzenia. Sami Romowie aż do czasów współczesnych stanowili grupę opartą na ustnym przekazie tradycji, nieposiadającą systemu zapisu własnego języka, niewykształconą i w związku z tym nie spisującą własnej historii. Tradycyjna historia Romów jest więc raczej zapisem tego, co w romskim życiu było istotne dla nie-Romów, niekoniecznie zaś tego, co było istotne dla samych Romów. Historia ta jest oczywiście pełna stereotypów i uprzedzeń, które charakteryzowały myślenie o Romach w określonych epokach historycznych.


Podstawowym problemem związanym z definiowaniem Romów jako „ludu wywodzącego się z Indii” jest więc  to, że dla samych Romów owe indyjskie korzenie nie odgrywają zasadniczej roli w ich samookreśleniu a do nie dawna były większości wręcz nieznane. Z punktu widzenia romskich aktywistów zagadnienie ma charakter złożony. Z jednej strony „indyjskie pochodzenie” pozwala wskazać korzenie Romów w starożytnej cywilizacji, co nie jest bez znaczenia w przypadku ludu marginalizowanego i traktowanego często pogardą w toku europejskiej historii. Z drugiej jednak strony „indyjskość” Romów wskazuje na ich pozaeuropejskie korzenie i uwydatnia ich status jako ludności napływowej (choćby nawet ich przybycie do Europy dokonało się bardzo dawno temu). Stąd też zakorzenione w kulturze europejskiej negatywne stereotypy Romów, często stanowiące element tzw. „antycyganizmu” lub „Romofobii” często prowadzą do wykluczania Romów z europejskiej wspólnoty kulturowej i proponowania im „powrotu do siebie” – tzn. do Indii. Jest to zjawisko szczególnie obecnie bardzo niepokojące, gdyż wiąże się z rosnącą ksenofobią społeczeństw europejskich i prawicową histerią antyimigrancką.  Dlatego romscy aktywiści, nie odżegnując się od indyjskich korzeni, skłonni są bardziej podkreślać europejskość Romów, wskazując na fakt, że romskie tożsamości, to, czym Romowie są obecnie, ukształtowały się już w Europie, pod wpływem interakcji z europejskimi społecznościami. Romowie są zatem w tym ujęciu ludem europejskim o indyjskich korzeniach.


Niektórzy romscy intelektualiści (np. Ian Hancock) starali się w przeszłości wykazać, że Romowie stanowili wyodrębnioną grupę etniczną jeszcze przed opuszczeniem Indii.

illustration

Ian Hancock

Obecnie jednak przyznają oni, że przodkowie współczesnych Romów stanowili zróżnicowaną populację. Po drugie, choć ich zdaniem pewne pierwotne elementy romskiej tożsamości można odnieść do Indii, to jednak zasadniczo tożsamość i język romski w pełni ukształtowały się już na terenie Europy, gdzie przodkowie dzisiejszych Romów wkroczyli nie jako jeden, spójny lud, lecz w postaci wielu mniejszych fal migracyjnych, składających się z różnych grup etnicznych i społecznych, przybywających do Bizancjum mniej więcej na przestrzeni dwóch stuleci. 


Dopiero taka rewizja tezy o indyjskim pochodzeniu przodków współczesnych Romów pozwala zrozumieć kulturowe i językowe zróżnicowania między różnymi grupami określającymi się jako romskie. Pozwala też uznać że znaczenie wszelkich „pierwotnych” charakterystyk Romów, należących do „indyjskiego dziedzictwa” romskiej kultury, jest mniej istotne od znaczenia cech przejętych od kultur, z którymi Romowie spotykali się po opuszczeniu Indii lub wypracowanych w procesie interakcji z nieromskim światem. Tak więc stwierdzenie „Romowie pochodzą z Indii” należy uznać za błędne. Z Indii pochodzili przodkowie Romów. Sami zaś Romowie ukształtowali się jako odrębna grupa kulturowa o określonej tożsamości etnicznej już w Europie, są zatem ludem europejskim o indyjskich korzeniach.